🔒 Backup to za mało! Odkryj wielowarstwową ochronę przed ransomware - od zabezpieczeń RDP po air gap. Sprawdzone metody, zero marketingu.
Większość firm sądzi, że backup wystarczy, aby zabezpieczyć dane przed zaszyfrowaniem. Ale backup to tylko ostatnia deska ratunku – a co, jeśli ransomware zacznie od niej? Z naszego doświadczenia wynika jedno: skuteczna ochrona przed szyfrowaniem danych zaczyna się dużo wcześniej. Nie od kopii zapasowej, tylko od twardych zasad, dobrych nawyków i technologii, które nie wybaczają błędów.
W tym artykule pokazujemy, jak realnie zabezpieczyć się przed ransomware. Nie marketing, nie puste slogany, tylko konkretne działania, które naprawdę robią różnicę. Krok po kroku – od podstawowych ustawień systemu po zaawansowaną architekturę backupu. Bo tylko podejście warstwowe daje szansę przetrwać atak bez strat.
Ochrona przed ransomware zaczyna się od solidnych podstaw systemowych. Najlepszy backup na świecie nie pomoże, jeśli system zostanie zainfekowany z powodu elementarnych zaniedbań. Z naszego doświadczenia wiemy, że właśnie te podstawowe zabezpieczenia często decydują o sukcesie lub porażce całej strategii obrony.
Protokół zdalnego pulpitu stał się prawdziwą plagą współczesnych sieci. Atakujący masowo skanują internet, szukając otwartych portów 3389, a potem uruchamiają ataki brute-force na hasła użytkowników. To jak pozostawienie otwartych drzwi z karteczką "zapraszamy".
Jeśli RDP nie jest absolutnie niezbędny – wyłącz go bez wahania:
Proste!
Gdy RDP jest konieczny, zastosuj te środki ostrożności:
Dodatkowo polecamy VPN jako bramę dostępu do RDP. Stworzysz wtedy prywatny, szyfrowany tunel, przez który użytkownicy muszą się przebić zanim dotrą do RDP.
SRP to mechanizm oparty na zasadach grupowych, który kontroluje jakie programy mogą działać na komputerze. Potężne narzędzie! Pozwala stworzyć konfigurację, gdzie tylko wybrane aplikacje mają prawo uruchamiania.
Konfiguracja SRP:
Skuteczne zasady SRP blokują:
Jednocześnie zezwalają na działanie programów tylko z zaufanych lokalizacji: %Windir% i C:\Program Files.
Ransomware ma wtedy znacznie utrudnione zadanie przy instalacji i uruchomieniu.
Microsoft Defender w nowszych wersjach Windows oferuje solidną ochronę przed ransomware. Żeby wykorzystać jego pełny potencjał:
Z innych rozwiązań antywirusowych wybieraj te z funkcjami wykrywania zachowań typowych dla ransomware. Warto też rozważyć dedykowane narzędzia typu ZoneAlarm Anti-Ransomware, które wykrywają i blokują próby szyfrowania plików, a nawet potrafią naprawić uszkodzone dane.
Historia WannaCry pokazała, jak kosztowne mogą być zaniedbania w aktualizowaniu systemów. Ten ransomware wykorzystywał lukę, dla której Microsoft już wcześniej wydał łatkę. Firmy, które zaniedbały aktualizacje, zapłaciły za to słono.
Nasze zalecenia:
Pamiętaj – skuteczna ochrona przed ransomware to podejście wielowarstwowe. Żadne pojedyncze rozwiązanie nie da ci 100% gwarancji, ale połączenie opisanych środków znacząco zmniejszy ryzyko udanego ataku. Te podstawowe zabezpieczenia to solidny fundament, na którym możesz budować kolejne warstwy ochrony.
Zabezpieczenia systemowe to dopiero początek. Prawdziwa ochrona przed ransomware zaczyna się od kopii zapasowych, które faktycznie działają. Niestety, większość firm myśli, że backup to zwykłe kopiowanie plików. Tak nie jest.
Widzieliśmy zbyt wiele przypadków, gdzie "sprawdzone" kopie zapasowe okazywały się bezużyteczne w momencie ataku. Problem leży w szczegółach, których nikt nie sprawdza, dopóki nie jest za późno.
Klasyczna zasada 3-2-1 to minimum, ale dziś potrzebujemy więcej. Rozszerzona wersja 3-2-1-1-0 lepiej chroni przed współczesnymi zagrożeniami:
Ostatni punkt jest kluczowy. Ile razy sprawdziłeś, czy twoje backupy rzeczywiście się przywracają? Jeśli odpowiedź brzmi "nigdy" lub "dawno temu", masz problem.
Zaawansowane ataki ransomware celowo szukają i niszczą kopie zapasowe przed rozpoczęciem szyfrowania. Dlatego ta dodatkowa warstwa ochrony - kopia offline lub niemodyfikowalna - może być jedynym ratunkiem.
Może brzmi to dziwnie, ale format kopii zapasowej ma znaczenie. ZIP jest najlepszym wyborem z kilku powodów:
Windows i każdy inny system otwiera ZIP bez dodatkowego oprogramowania. RAR wymaga specjalnych programów, których może nie być dostępnych w kryzysowej sytuacji.
ZIP lepiej znosi uszkodzenia. Jeśli fragment archiwum zostanie uszkodzony, reszta plików często da się odzyskać. RAR i 7z to reguła "wszystko albo nic".
Szybkość dekompresji ZIP przewyższa konkurencję wielokrotnie. Gdy każda minuta ma znaczenie, nie chcesz czekać godzinami na rozpakowanie danych.
ZIP ma otwartą specyfikację. Znaczy to, że zawsze będzie można napisać program do jego odczytu, nawet za 20 lat.
Producenci oprogramowania do backupu często używają własnych formatów plików. To pułapka, w którą wpadają przedsiębiorstwa myślące krótkoterminowo.
Firma produkująca twoje oprogramowanie może zniknąć z rynku. Może przestać wspierać stary format. Może zmienić politykę licencjonowania. W każdym z tych przypadków tracisz dostęp do własnych danych.
Zastrzeżone formaty "starzeją się" technologicznie. Format popularny dziś może stać się niemożliwy do odczytania za dekadę. Pamiętasz dyskietki? Właśnie.
Nasze zalecenia:
Nieudane backupy przez brak miejsca to klasyka gatunku. Dzieje się to częściej niż myślisz.
Monitoruj przestrzeń dyskową regularnie, nie od czasu do czasu. Systemy chmurowe też mają limity, które trzeba śledzić.
Automatyzacja zarządzania starymi kopiami zapasowymi oszczędza czas i miejsce. Ustal politykę retencji i trzymaj się jej.
Osobne partycje lub dyski wyłącznie na backupy eliminują konkurencję o miejsce z systemem.
Kompresja pomaga, ale pamiętaj o balansie między rozmiarem a szybkością odzyskiwania.
Skuteczny backup może być jedyną linią obrony przed ransomware. Warto zainwestować czas w jego właściwe zaprojektowanie, zanim będzie za późno.
Posiadanie kopii zapasowych to dopiero połowa sukcesu. Dlaczego? Atakujący wiedzą doskonale, że większość firm polega na backupach jako ostatniej desce ratunku. Dlatego nowoczesne ransomware najpierw szyfruje kopie zapasowe, a dopiero potem ujawnia swoją obecność w systemie.
Napotkaliśmy się z tym problemem niejednokrotnie. Klient miał "wszystko zabezpieczone", ale po ataku okazało się, że ransomware dostało się również do backupów. Co więcej, firma odkryła to dopiero po próbie odzyskania danych!
Air gap, czyli fizyczna izolacja kopii zapasowych od sieci, to najskuteczniejsza metoda ochrony. Brzmi to może staromodnie, ale działa!
Mamy trzy główne podejścia:
Fizyczny air gap – po prostu odłączasz dysk zewnętrzny po wykonaniu kopii i chowasz go do szafy. Proste! Ransomware nie ma szans dostać się do danych, których fizycznie nie może osiągnąć.
Logiczny air gap – wykorzystuje segmentację sieci. Kopie zapasowe trafiają do całkowicie odizolowanego środowiska.
Chmurowy air gap – dostawcy chmury przenoszą dane do niemodyfikowalnego magazynu na odizolowanych woluminach.
Pamiętaj o regule 3-2-1-1-0: trzy kopie danych, dwa różne nośniki, jedna kopia poza siedzibą, jedna kopia offline plus zero błędów w kopiach. Ta rozszerzona formuła naprawdę działa.
Niezmienność oznacza, że po utworzeniu kopii zapasowej nikt – nawet administrator – nie może jej zmodyfikować ani usunąć. To podstawowe zabezpieczenie przed ransomware, które próbuje najpierw "posprzątać" po sobie.
Niezmienność osiągniesz przez:
Korzyści? Ochrona przed przypadkowym usunięciem, zachowanie integralności danych i znacznie szybsze odzyskiwanie po ataku.
Każdy użytkownik z dostępem do kopii zapasowych to potencjalna furtka dla atakującego. Skradzione dane logowania to najczęstsza droga do rozpoczęcia ataku ransomware.
Zasady są proste:
Zasada najmniejszych uprawnień – użytkownicy mają dostęp tylko do tego, czego potrzebują. Regularnie sprawdzamy i ograniczamy uprawnienia.
Uwierzytelnianie wieloskładnikowe – dodatkowa warstwa zabezpieczeń przed wprowadzeniem zmian w backupach online.
Monitorowanie aktywności – systemy wykrywające nietypowe zachowania: masowe usuwanie, zatrzymywanie backupów, zmiany okresów przechowywania.
Automatyczne alerty – powiadomienia o podejrzanych działaniach wysyłane różnymi kanałami, żeby dotarły nawet przy zagrożonej infrastrukturze.
Architektura backupu decyduje o bezpieczeństwie. Model push oznacza, że klient inicjuje połączenie i wysyła dane. Model pull to odwrotność – serwer backupu sam pobiera dane z klienta.
Pull oferuje lepszą ochronę z kilku powodów:
Minimalna powierzchnia ataku – serwer backupu nie wymaga stałego połączenia z chronionymi systemami.
Brak trwałych połączeń – w modelu push istnieje ryzyko infiltracji przez stale otwarte połączenie. Pull wymaga każdorazowo żądania dostępu i uwierzytelnienia.
Izolacja uprawnień – serwer pull działą z minimalnymi uprawnieniami odczytu, podczas gdy w modelu push klient musi mieć uprawnienia zapisu.
Rozważ także dedykowany serwer backupu, który kontaktuje się z bazami danych wyłącznie w celu tworzenia kopii na zewnętrzny nośnik.
Zabezpieczanie kopii zapasowych to nie opcja, to konieczność. Air gap, niezmienność, kontrola dostępu i architektura pull razem tworzą skuteczną ostatnią linię obrony.
Nawet najlepsze zabezpieczenia mogą czasem zawieść. Kiedy ransomware już przedostanie się do systemu, liczy się każda minuta. Właściwe praktyki mogą zadecydować o tym, czy atakujący zaszyfruje kilka plików, czy zniszczy całą infrastrukturę firmy.
Na tym etapie obrona się nie kończy, ale rozpoczyna się walka o ograniczenie strat.
Każdy użytkownik z nadmiernymi uprawnieniami to potencjalna katastrofa czekająca na ransomware. Widzieliśmy przypadki, gdzie jeden skompromitowany administrator mógł zaszyfrować dane całej organizacji. Dlaczego? Bo miał dostęp do wszystkiego.
Skuteczne zarządzanie uprawnieniami wymaga kilku kroków:
Oddziel konta administratorów od kont użytkowników – używaj oddzielnych kont do codziennej pracy i zadań administracyjnych. Jeśli użytkownik potrzebuje uprawnień administracyjnych do swojej stacji roboczej, utwórz oddzielne konto, które nie ma dostępu administracyjnego do innych hostów, takich jak serwery.
Wdrażaj rozwiązania PAM (Privileged Access Management) do zarządzania kontami uprzywilejowanymi. Technologia ta zapewnia administratorom narzędzia do monitorowania i zarządzania rolami oraz uprawnieniami dostępu dla poszczególnych użytkowników.
Regularnie przeprowadzaj audyty kont – przynajmniej raz na kwartał weryfikuj aktywność i uprawnienia kont użytkowników oraz administratorów. Zwróć szczególną uwagę na konta zdalnego monitorowania i zarządzania, które są publicznie dostępne.
Wprowadź rozwiązanie LAPS (Local Administrator Password Solution) do zarządzania lokalnymi kontami administratorów. LAPS automatycznie zmienia hasła administratora lokalnego w regularnych odstępach czasu, zgodnie z ustaloną polityką.
Uwierzytelnianie wieloskładnikowe (MFA) dla wszystkich operacji uprzywilejowanych dodatkowo utrudni atakującym wykorzystanie skradzionych danych uwierzytelniających. To nie jest opcja – to konieczność.
Segmentacja sieci to jak przeciwpożarowe drzwi w budynku. Gdy w jednym pomieszczeniu wybucha pożar, pozostałe części budynku pozostają bezpieczne. Podobnie działa z ransomware – jeśli nie może się rozprzestrzenić, jego skutki są ograniczone.
Korzyści z segmentacji są oczywiste:
Dostępne są różne podejścia do segmentacji:
Aby skutecznie wdrożyć segmentację, opracuj kompleksowy schemat sieci, który opisuje przepływy systemów i danych w sieci organizacji. Następnie wprowadź logiczne lub fizyczne środki segmentacji sieci, oddzielając różne jednostki biznesowe lub zasoby IT.
Większość ataków ransomware nie dzieje się natychmiast. Złośliwe oprogramowanie najpierw rozpoznaje środowisko, szuka kopii zapasowych, eskaluje uprawnienia. Ten czas można wykorzystać, ale tylko jeśli mamy odpowiednie systemy monitorowania.
Skuteczne monitorowanie obejmuje:
Reakcja na anomalie wymaga przygotowania:
Te trzy elementy – kontrola uprawnień, segmentacja sieci i monitorowanie – działają razem jak system wczesnego ostrzegania. Nie zatrzymają każdego ataku, ale dadzą Ci szansę na szybką reakcję i ograniczenie strat.
Nawet najlepsze zabezpieczenia mogą czasem zawieść. Atak ransomware może się zdarzyć każdemu z nas. Wtedy liczy się każda sekunda – szybka reakcja często decyduje o tym, czy stracimy kilka plików, czy całą firmę.
Pierwsza zasada brzmi: izolacja! Ransomware rozprzestrzenia się po sieci jak ogień, dlatego musisz natychmiast odciąć mu drogę do kolejnych zasobów.
Co robić w pierwszej kolejności:
Uwaga! Nie wyłączaj zainfekowanego komputera. Przełącz go w tryb uśpienia lub hibernacji. Wyłączenie oznacza utratę dowodów cyfrowych przechowywanych w pamięci RAM. Rób to tylko wtedy, gdy nie masz innego wyjścia.
Pierwsza myśl po ataku? "Szybko zainstaluję antywirusa i wszystko naprawię!" Stop! To najgorsze, co możesz zrobić.
Pod żadnym pozorem nie:
Każde z tych działań niszczy cenne dowody cyfrowe. Specjaliści potrzebują ich do analizy i odzyskania danych. Złośliwe oprogramowanie powinno trafić na kwarantannę, nie do kosza.
Teraz czas na pracę detektywa. Każdy szczegół może okazać się kluczowy.
Zbierz natychmiast pliki logów:
Po odizolowaniu systemów od sieci, wykonaj pełny obraz dysku. Te kopie mogą uratować twoje dane, nawet jeśli narzędzia do deszyfrowania zawiodą. Niektóre programy naprawcze mają błędy, które mogą dodatkowo uszkodzić pliki. Obraz dysku to twoja polisa ubezpieczeniowa.
Gdy własne kopie zapasowe również zostały zaszyfrowane, pozostaje ostatnia deska ratunku – firmy specjalizujące się w odzyskiwaniu danych po atakach ransomware.
Profesjonaliści mogą:
Pamiętaj jednak – płacenie okupu to ostateczność! Statystyki są bezlitosne: tylko 4% ofiar odzyskuje wszystkie dane po zapłaceniu. Dodatkowo, każda zapłata finansuje dalszą działalność przestępców.
Obrona przed ransomware to nie jednorazowe działanie, które można raz skonfigurować i zapomnieć. To ciągły proces, który wymaga regularnych testów i ulepszeń. Najlepsze zabezpieczenia na papierze mogą okazać się bezużyteczne w praktyce, jeśli nie zostały właściwie przetestowane.
Posiadanie kopii zapasowych to jedno, a ich skuteczne odzyskiwanie to zupełnie inna sprawa. Widzieliśmy już sytuacje, gdzie organizacje odkrywały po ataku, że ich backup był uszkodzony lub niekompletny. Przykre niespodzianki!
Regularne testowanie powinno obejmować:
Procedura, która nigdy nie była testowana, jest tak samo użyteczna jak nowy telefon komórkowy bez ładowarki. Dlatego warto zaplanować miesięczne testy odzyskiwania przynajmniej części danych.
Ćwiczenia typu "tabletop" to skuteczny sposób na przetestowanie procedur bez faktycznego narażania systemów. Uczestnicy odgrywają swoje role w symulowanym scenariuszu ataku, co szybko ujawnia luki w planach reagowania.
Ćwiczenia red team/blue team idą krok dalej. Jedna grupa próbuje "zaatakować" systemy, druga je broni. Takie podejście pokazuje rzeczywiste możliwości naszych zabezpieczeń.
Co dają nam takie symulacje?
Plan reagowania na incydenty to żywy dokument, który musi ewoluować razem z naszymi systemami i zagrożeniami. Organizacja NCSC udostępnia narzędzie "Exercise in a Box" z gotowymi scenariuszami, w tym dotyczącymi ransomware.
Po każdym teście lub symulacji przeprowadzamy szczegółową analizę:
Skuteczna ochrona przed ransomware to maraton, nie sprint. Systemy się zmieniają, zagrożenia ewoluują, a nasze zabezpieczenia muszą nadążać za tymi zmianami.
Ochrona przed ransomware to znacznie więcej niż tylko regularne kopie zapasowe. Nasze doświadczenia pokazują, że skuteczna obrona wymaga myślenia systemowego i wielowarstwowego podejścia do bezpieczeństwa.
Podstawy mają największy wpływ na skuteczność zabezpieczeń. Wyłączenie zdalnego pulpitu, konfiguracja Software Restriction Policies i regularne aktualizacje to fundament, na którym budujemy resztę zabezpieczeń. Bez solidnych podstaw, nawet najdroższe rozwiązania mogą zawieść w kluczowym momencie.
Zasada 3-2-1-1-0 w strategii backupu rzeczywiście działa, ale tylko wtedy, gdy kopie zapasowe są odpowiednio zabezpieczone. Air-gap, niezmienność i architektura pull zamiast push to nie tylko modne hasła - to praktyczne rozwiązania, które widzieliśmy w akcji podczas rzeczywistych ataków.
Zarządzanie uprawnieniami i segmentacja sieci często decydują o zasięgu szkód. Monitorowanie aktywności i szybka reakcja na anomalie mogą powstrzymać atak, zanim stanie się katastrofą. To lekcje wyciągnięte z praktyki, nie z podręczników.
Kiedy ransomware już zaatakuje, liczy się każda minuta. Izolacja systemów, zabezpieczenie dowodów i współpraca ze specjalistami od odzyskiwania danych - wszystko to musi być wcześniej przemyślane i przetestowane.
Najważniejsza nauka? Ochrona przed ransomware to proces, nie jednorazowe działanie. Regularne testy, symulacje i aktualizacje planów reagowania na incydenty utrzymują naszą obronę w gotowości. Systemy, które nie są testowane, to systemy, które zawodzą w najgorszym możliwym momencie.
Nie ma problemów nie do rozwiązania. Wdrażając opisane strategie, tworzymy wielowarstwową obronę, która znacząco zmniejsza ryzyko utraty danych i kosztownych przestojów w działalności.
76% menedżerów wskazało, że ich usługi IT są dostarczane za pośrednictwem zewnętrznych podmiotów.
CodeARM Sp. z o.o.
ul. Senatorska 31
93-192 Łódź
NIP 7292741912
KRS 0000939298
1 Deloitte Global Outsourcing Survey 2022.
2 Resilience reimagined, Economist Impact & Iron Mountain, 2022